Mae’r warchodfa natur yn ardal sy’n ymestyn am 2.5km ac yn geunant o galchfaen coediog lle mae Afon Taf Fechan yn llifo rhwng pontydd Pontsarn a Chefn Coed i’r gogledd o Ferthyr Tudful.
Mae’n gorwedd gerllaw ochr ddwyreiniol llwybr poblogaidd Taith Taf. Mae’r warchodfa yn cynnwys rhan helaeth o’r ardal a adwaenir fel Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig Coetir Cwm Taf Fechan.
Mae gwerth naturiaethol pwysig i’r warchodfa ac mae’n cefnogi fflora a ffawna anghyffredin.
Ar lan orllewinol yr afon, gallwch weld poblogaeth dda o’r galdrist lydanddail, yn ogystal â’r bisgwydden dail bach. Yn ychwanegol, mae ardaloedd eang o lastir pori calchfaen, rhai â rhedyn a llawer o fioledau sy’n darparu cynefin cynaliadwy ar gyfer brithegion arian.
Mae’r lan ddwyreiniol yn cynnwys nifer o bistyll sydd â dyddodion Twffa ac mae mur chwarel Gurnos wedi ei ddatblygu’n helaeth ac yn cynnwys ansoddion ac ogofau sy’n debygol o fod yn gartref i ystlumod.
Mae gan y warchodfa amrywiaeth eang o gynefinoedd, dŵr glân, croyw sy’n llifo’n araf a chyflym, coetir collddail agored a thrwchus; glastir calchog ac asidig; wynebau clogwyni o galchfaen a hen furiau a phistyll twffa.
Yn aml, gwelir arwyddion o ddyfrgwn ac mae’r afon yn cefnogi adar tebyg i fronwen y dŵr a’r siglen lwyd. Gwelir yr hwyaden ddanheddog yn aml yn ystod y gaeaf a thystiolaeth yn aml o bresenoldeb moch daear.
Crëwyd y ceunant gan afon ifanc y Taf Fechan sy’n torri i garreg frig ogleddol y calchfaen carbonifferaidd gan ffurfio ffin ogleddol maes glo De Cymru.
I’r dwyrain o Ystâd Trefechan ceir rhan drawiadol iawn. Mae daeareg yn amlwg iawn, yn enwedig yn chwarel Gurnos.
I’r de o’r chwarel, graean maen melin yw’r graig is. Ar safle pont ffordd Blaenau’r Cymoedd, ceir blociau crwybr o dywodfaen, nod haenlin sy’n digwydd ar ffin parth S / parth D mewn calchfaen carbonifferaidd dros ardal eang o gnwd gogleddol y maes glo.
Mae’r cerrig brig o dywodfaen ar frig y wyneb fertigol, i’r de o glogwyn chwarel Gurnos. Mae rhan helaeth o’r safle, i’r gogledd o’r bont ffordd yn cynnwys cyfres calchfaen carbonifferaidd Cil yr Ychen. Mae’n ffosilifferaidd gyfoethog ac yn cynnwys brachiopodiau (seminula), productidiau, cwrelau a gastropodiau (gan gynnwys Euomphalus).
Pont Sarn ger y Pwll Glas (Pont-sarn-hir - pont y ffordd hir) yw safle’r lle mae’r ffordd Rufeinig yn croesi o’r Gaer yn Aberhonddu i’r gaer arfordirol yng Nghaerdydd. O’r bont, roedd yn mynd trwy Gurnos tuag at Barc Penydarren ac ymlaen i Gelligaer.
Gwelir olion hen felin ŷd o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg ar lan ddwyreiniol rhan fwyaf gogleddol y warchodfa ac mae’n un o bedair melin a leolwyd yng nghwm Taf Fechan. Mae’r maen melin wreiddiol a ddefnyddiwyd i falu’r graean gerllaw.
Yn bellach i lawr yr afon, mae olion melin y pannwr (y pandy) at y lan orllewinol, i’r gogledd o’r bont bren. Gwehyddion adnabyddus teulu’r Harris oedd perchnogion y ddwy felin.
Roedd chwarel y Gurnos yn darparu calchfaen ar gyfer ffwrneisi Gweithfeydd Haearn Cyfarthfa. Wedi i’r Gweithfeydd Haearn gau, plannwyd detholiad o goed pîn yn y chwarel ac mae rhai dal i’w gweld ar frig y clogwyn.
Mae’r dramffordd yn rhedeg i’r de o’r chwarel, gerllaw’r Taf a heibio i bont Cefn Coed. Cafodd ei hymestyn er mwyn cwrdd â chamlas newydd Sir Forgannwg yn 1792. Roedd yn darparu’r holl galchfaen a oedd ei angen ar gyfer Gweithfeydd Haearn Cyfarthfa ac mae’r cerrig sy’n ffurfio sylfaen ar gyfer cledrau’r
Rydym wedi creu pecynnau gwybodaeth er mwyn ceisio esbonio’r dirwedd y byddwch yn teithio trwyddi a’i manteision. Dewch i wybod rhagor am y fflora a’r ffawna y gallwch eu gweld gan ddysgu rhagor am hanes nifer o’r safleoedd hanesyddol y byddwch yn dod ar eu traws. Lawr-lwythwch eich mapiau gwybodaeth yma.
Gobeithio y gwnewch fwynhau Taith Taf, pa fodd bynnag y dewiswch deithio ond cofiwch eich bod yn teithio’n gyfrifol. Edrychwch ar ôl eich hun, eraill a’ch amgylchedd. Lawr-lwythwch eich taflennu gwybodaeth, iso
Os ydych yn teithio trwy Ferthyr Tudful ar hyd Taith Taf (o’r de i’r gogledd,) lawr-lwythwch ein map diweddaraf er mwyn eich cynorthwyo
Yn ogystal â Thrysori’n Llwybrau, mae cyfrifoldeb gennym i edrych ar eu hôl, eu cynnal ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Parchwch gefn.
You can find more information and guidance by following the links below:
Mae Taith Gerdded Gylchol Gwarchodfa Natur Taf Fechan yn un o gyfres o deithiau sy’n rhedeg drwy’r fwrdeistref sirol ac sy’n crynhoi hanes yr ardal yn ogystal â chynnig milltiroedd ar filltiroedd o brydferthwch naturiol. Felly, os hoffech fachu’r cyfle i stopio yn un o’r atyniadau antur, i ddysgu am ein hanes, i siopa, i fwyta ac i gysgu neu os hoffech ymlacio am ennyd er mwyn gwerthfawrogi’r golygfeydd syfrdanol, mae’r cyfan oll ym Merthyr.
© Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful 2024