Eglwysi hynafol iawn, olion castell Normanaidd, atgofion gweladwy o ddigwyddiadau wnaeth greu hanes ac arloesedd diwydiannol a pheirianyddol – a natur yn ei holl ogoniant, wedi ei chadw a’i gwella ar gyfer yr ymwelydd ddaw heddiw...mae gan Ferthyr Tudful aneirif o lefydd sydd o ddiddordeb.
Agorwydd Cronfa Ddŵr brydferth Pontsticill neu Gronfa Ddŵr Taf Fechan yn wreiddiol ym 1927 er mwy darparu dŵr i’r rhan helaeth o Gymoedd De Cymru.
Mae’r ochr 110 troedfedd o uchder yn dal yn ôl 15,400…
Ar ddechrau’r 19eg ganrif, Gweithfeydd Cyfarthfa oedd gweithfeydd haearn mwyaf y byd ac roedd yn ffynhonnell cyfoeth anhygoel i’w berchnogion, teulu’r Crawshay.
Gellir gweld o hyd, olion ysblennydd y …
Adeiladwyd yn yr 1790au i gario dŵr o gored ar draws Afon Taf i Waith Haearn Cyfarthfa.
Mae Camlas Cyfarthfa yn hen gwrs dŵr a redai am oddeutu 1000m o’i ffynhonnell ar lannau’r Taf Fechan i Lyn Cyfa…
Y draphont yw'r trydydd mwyaf yng Nghymru ac erbyn hyn mae'n adeilad rhestredig Gradd II. Fe'i dyluniwyd gan Alexander Sutherland ar y cyd â Henry Conybeare ac fe'i hadeiladwyd yn rhannol gan Thomas S…
Defnyddiwyd y bont a adeiladwyd yn yr 1860au gan Reilffordd Aberhonddu a Merthyr. Lleolir hi mewn ardal o harddwch naturiol ac mae’r ‘Pwll Glas’ a’r rhaeadr gerllaw. Roedd Gorsaf Pontsarn â’i Feistr a…
Ar 21 Chwefror 1804, roedd Merthyr yn dyst i’r daith locomotif trên cyntaf un wrth i ‘Locomotif Penydarren,’ Richard Trevithick deithio i lawr trwy Bentrebach ac ymlaen i Abercynon.
Ni chafodd Trevith…
Chwaraeodd De Cymru ran bwysig yn natblygiad haearn bwrw strwythurol. Yma, yng Nghyfarthfa mae yna strwythur haearn bwrw sydd yn hynod arwyddocaol, nid yn unig o achos ei gynllun dyfeisgar a’r ffaith …
Mae gan y bont Gradd II restredig hon sy’n mynd dros Afon Taf gysylltiadau sy’n mynd yn ôl mor bell â’r 1540au.
Adeiladwyd y bont sydd i’w gweld heddiw yn 1811 â Thywodfaen Pennant ac mae gwerth i ch…
Taf Fechan
Mae’r warchodfa natur yn ardal sy’n ymestyn am 2.5km ac yn geunant o galchfaen coediog lle mae Afon Taf Fechan yn llifo rhwng pontydd Pontsarn a Chefn Coed i’r gogledd o Ferthyr Tudful.
Ma…
Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful yw ceidwad 619 erw o dir agored sydd dan berchnogaeth gyhoeddus. Credwn ei fod yn bwysig edrych ar ôl, diogelu a datblygu ein parciau a’n tir agored cyhoeddus o…
Yn edrych draw tuag at Drefechan mae Castell Morlais.
Adeiladwyd y castell yn wreiddiol tua 1270 gan Iarll Caerloyw ac Arglwydd Morgannwg Gilbert de Clare ar dir yr hawliwyd gan Humphrey de Bohun – di…
Teithiwch i frig mynydd anghysbell ger Pontsticill i Eglwys Gwynno (a adwaenir yn well fel Eglwys y Faenor,) a dewch o hyd i fedd y meistr haearn, Robert Thompson Crawshay. Sicrhaodd fod eglwys wreidd…
Er gwaetha’r ffaith, ar yr olwg gyntaf ei fod yn ymddangos yn ddiffaith, mae mwy o lawer yn perthyn i Gelligaer. Mae ei hanes cymhleth o ffaith a chwedl wedi gadael olion Rhufeinig a Chanol Oesol did…
Wedi’i leoli yn ne Bannau Brycheiniog, mae’r dirwedd fynyddig wych yn amgylchynu Cronfeydd Dŵr Pen-twyn (Dol-y-gaer) a Thaf Fechan (Pontsticill.)
Mae’n lleoliad sydd yn llawn hanes ac mae’r gaer o’…
Adeiladwyd Penywern ym 1839 a dyma, ar y cychwyn oedd prif farics y milwyr a ddaeth i Ferthyr i gadw’r heddwch yn sgil Gwrthryfel 1831. Cwmni Haearn Dowlais oedd perchnogion y safle a chafodd y cronfe…
Cafodd y bont ddŵr neu draphont dros Afon Taf ei hadeiladu fel rhan o Reilffordd Cledrau Sengl Cwm Taf, Isambard Kingdom Brunel a hynny er mwyn cysylltu Merthyr Tudful â’r dociau yng Nghaerddydd. Cafo…
Gyferbyn â’r gatiau i Gastell Cyfarthfa, cafodd y fferm ei hadeiladu ym 1816 ac ychwanegwyd tŵr y cloc ym 1856. Roedd gan y cloc gwreiddiol tri wyneb gydag un ohonynt yn wyne…
Sgwâr Llys Janice Rowlands Square
Ailddatblygwyd gwaelod y Stryd Fawr ar Stryd Gilar yn 2013 fel lleoliad digwyddiadau o amgylch Eglwys St Tudful a Ffynon Goffa Lucy Thomas.
Ailenwyd y lleoliad yn S…
Uwchlaw’r A470, i’r gogledd o Fynwent y Crynwyr, mae Brathiad y Cawr yn fwlch mawr, dramatig ar y gorwel a gafodd ei chwarelu o ben crib hen bwll a chwarel Cefn Glas.
Hyd at ganol y 1990au, roedd yn s…
Dechreuwyd adeiladu Rheilffordd Cwm Nedd ym 1847 i gysylltu Merthyr Tudful â phorthladdoedd Castell Nedd ac Abertawe a gorffennwyd ar y gwaith i Ferthyr ym 1853. Peiriannydd y rheilffordd oedd Isambar…
Pontmorlais - Ardal Dreftadaeth
Roedd yr Ardal Dreftadaeth ar un adeg yn ganolbwynt prysur i’r dref.
Mae’r llyfr, ‘The Gilded Years’ gan yr hanesydd, Huw Williams yn disgrifio sut yr arferai Pontmor…
Y Pwll Glas yng Nghwm Glais
Gyferbyn y llwybr Taf o dan Draphont Pontsarn ger Castell Morlais mae Ceunant y Taf Fechan. Mae hwn , fel un o’r rhannau mwyaf prydferth wedi ei ddiogelu fel rhan o Warchod…
Canolfan Ymwelwyr Garwnant
Wedi ei lleoli oddi ar yr A470, bum milltir i’r gogledd o Ferthyr Tudful, saif Canolfan Ymwelwyr Garwnant yng nghalon prydferthwch Fforest Fawr ac mae’n fan cychwyn i deithi…
Ewch i wefan Merthyr – Mannau o Ddiddordeb - Tai Rhydycar
Mae Tai Rhydycar ym Merthyr Tudful yn dystiolaeth barhaus i gyfnod trawsnewidiol y Chwyldro Diwydiannol. Wrth i ardaloedd cyfagos Rhydycar a C…
© Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful 2023